Próba do badania Europejski Sondaż Społeczny ma charakter losowy i jest realizowana do wyczerpania. Przedmiotem doboru są osoby mieszkające w Polce. Populacja badana obejmuje ludność w wieku 15 lat lub więcej, tj. urodzone nie później niż 15 września 2008 roku. Próba do badania została dobrana z operatu PESEL prowadzonego przez Ministerstwo Cyfryzacji. Poniżej pokrótce opisujemy najważniejsze kwestie związane z doborem próby w ESS11.
Dobór próby miał charakter losowania wielostopniowego. Zgodnie z założeniami badania liczebność próby losowanej została wyznaczona w taki sposób, aby zapewnić przynajmniej 1706 zrealizowanych wywiadów, co gwarantuje osiągnięcie tzw. efektywnej wielkości próby na poziomie przynajmniej 1500 osób (tj. przy pewnych założeniach próba 1706 osób pozwala estymować parametry z dokładnością porównywalną do tej, jaką by uzyskano przy próbie prostej, bezzwrotnej o liczebności 1500 osób). Określając liczebność próby założono, że poziom realizacji (response rate) – stosunek liczby wywiadów zakończonych sukcesem do liczby wylosowanych osób, które należą do badanej populacji – wyniesie w przybliżeniu 49% (55% na wsi i w miastach do 50 tys. mieszkańców oraz 40% w dużych miastach). Dodatkowo uwzględniono, że rejestr PESEL obejmuje osoby, które nie wchodzą w zakres badanej populacji, m. in. osoby mieszkające w momencie badania za granicą, osoby zmarłe pomiędzy momentem losowania próby a rozpoczęciem badania. Na podstawie dostępnych źródeł i poprzednich edycji ESS oszacowano, że odsetek tych osób w rejestrze wynosi 8,5%.
Z opisanych względów liczebność losowanej próby musiała być odpowiednio większa i została ustalona na 3797 osób.
Specyfiką doboru próby do badania Europejski Sondaż Społeczny jest podział populacji ludności Polski na dwie części, w ramach których losowanie przebiegało według odmiennych schematów. Pierwsza część objęła populację osób mieszkających w miastach o wielkości ponad 50 tys. mieszkańców, zaś druga osoby mieszkające w pozostałych miejscowościach (miasta poniżej 50 tys. mieszkańców oraz wsie). Poniżej omawiamy schemat doboru próby w obydwu podzbiorowościach.
Na podstawie danych GUS przyjęto, że kategoria ta obejmuje 85 największych miast w Polsce a liczba osób w wieku 15 lub więcej lat mieszkających w tych miastach wynosiła w momencie doboru próby 11 681 390 (36,54% ogółu populacji osób w tym wieku).
Próba w tej części miała charakter warstwowy. W pierwszej kolejności mieszkańcy miast zostali podzieleni na 113 warstw. Stanowiły je poszczególne miasta, a w przypadku Warszawy, Poznania, Wrocławia i Łodzi – dzielnice tych miast. Osoby w poszczególnych warstwach losowane były w sposób prosty, bezzwrotny. Oznacza, to, że każda osoba w danej warstwie miała takie samo prawdopodobieństwo wylosowania.
Liczba osób losowanych w danej warstwie była proporcjonalna do udziału ludności w wieku 15 lub więcej lat w danym mieście lub danej dzielnicy do ogółu populacji w tym wieku (opieraliśmy się na danych GUS, opisujących stan z 30 czerwca 2022 roku). Informacje o liczebności próby w poszczególnych miastach można zaleźć pod następującym linkiem:
W przypadku pozostałej części populacji — obejmującej miasta o liczebności populacji poniżej 50 tys. mieszkańców oraz ludność zamieszkałą na wsi (łącznie 20 283 314 osób, tj. 63,45% ogółu populacji ludności Polski w wieku 15 lat lub więcej) — zastosowano odmienny schemat losowania próby, a mianowicie dwustopniowy losowy dobór warstwowy. W przypadku rozważanej klasy miejscowości w pierwszej fazie losowano nie pojedyncze osoby, lecz miejscowości, z których następnie losowano wiązki 6-osobowe.
Dobór miejscowości miał charakter doboru warstwowego, przy czym warstwy wyróżniono ze względu na (i) kategorię wielkości miejscowości (wieś, miasto do 10 tys. mieszkańców, miasto 10-20 tys. mieszkańców, miasto 20-50 tys. mieszkańców) oraz (ii) województwo. Łącznie wyróżniono więc 64 warstwy. W obrębie każdej warstwy miejscowości zostały dobrane metodą losowania bez zwracania, przy czym prawdopodobieństwa losowania poszczególnych miejscowości przyjęto jako proporcjonalne do ich wielkości (tj. proporcjonalnie do liczby mieszkańców w wieku 15 lat lub więcej). W kolejnym etapie, w ramach każdej z wylosowanych miejscowości (miasta lub wsi) losowana była wiązka 6-osobowa tj. losowano 6 osób w sposób prosty, bezzwrotny. Informacje o liczebności próby w warstwach można zaleźć pod następującym linkiem: